Mniszek lekarski – zastosowanie, właściwości i przepisy
Mniszek lekarski – opis rośliny
- jest byliną o mocnym, mięsistym korzeniu palowym, który może osiągnąć długość nawet do 2 metrów. Po jego przecięciu pojawia się mleczny sok o znacznej zawartości inuliny, czyli naturalnego probiotyku, który może wspierać proces odchudzania – znajduje się na przykład w Hydrominum,
- kształt liści mniszka pospolitego jest wynikiem plastyczności fenotypowej i zależy między innymi od: wieku rośliny, ilości liści oraz pory roku. Liście są liczne i mają ząbkowany kształt oraz charakterystycznie wycięte brzegi. Zebrane są w przyziemną różyczkę, z której wyrasta kilka łodyg kwiatostanowych o wysokości od 5 do 30 centymetrów,
- szypuły są bezlistne i dęte, czyli puste w środku,
- na szczycie każdej łodygi znajduje się 1 duży jasnożółty koszyczek – jego okrywa składa się z szeregu licznych błoniasto obrzeżonych listków, których zewnętrzna cześć wywija się ku dołowi podczas kwitnięcia i dojrzewania owoców. Kwiaty są języczkowate i tworzą kolistą główkę, która jest niezwykle atrakcyjna dla pszczół,
- owocem jest podługowata niełupka z charakterystycznym pióropuszem nasion – popularnie nazywana „dmuchawcem”.
Mniszek lekarski a mlecz – różnice
Mlecz i mniszek są często mylone z uwagi na podobny wygląd. Poniżej umieściliśmy wskazówki, dzięki którym można odróżnić obie rośliny:
- łodyga — mlecz w przeciwieństwie do mniszka ma nieowłosioną łodygę,
- kwiat – mlecz ma wiele koszyczków kwiatowych wyrastających z jednej łodygi, podczas gdy mniszek ma 1 kwiat na 1 łodydze kwiatowej,
- kwitnięcie – mlecz zaczyna kwitnąć latem, a mniszek wiosną,
- mleczny sok – mlecz w przeciwieństwie do mniszka nie ma w łodydze mlecznego soku,
- wysokość – łodyga mlecza jest zdecydowanie wyższa od mniszka i osiąga około od 60 do 150 cm wysokości.
Na pytanie, „czy mniszek lekarski to mlecz?” możemy już śmiało odpowiedzieć – nie.
Mniszek lekarski – kiedy zbierać i gdzie?
Mniszek zaczyna kwitnąć od kwietnia do czerwca. Jest pospolitą rośliną często traktowaną jako chwast. Występowanie mniszka lekarskiego jest powszechnie znane – rośnie na łąkach, polach, przy drogach, a także w przydomowych trawnikach. Mniszek pospolity jest uznawany za bioindykator, co oznacza, że pobiera z gleby nie tylko zdrowe dla nas składniki, ale też te szkodliwe w postaci między innymi metali ciężkich, na przykład kadmu czy ołowiu. W związku z tym roślinę należy zbierać z miejsc czystych, najlepiej oddalonych od zanieczyszczeń w postaci spalin samochodowych czy fabrycznego dymu.
Mniszek lekarski – które jego części zbierać?
Walory zdrowotne wykazują:
- młode liście – zbiera się wczesną wiosną przed wykształceniem się kwiatów. Pierwsze liście, które jeszcze nie mają intensywnie zielonego koloru, a wręcz są żółte, idealnie nadają się do wiosennych sałatek, ponieważ w tym czasie mają w sobie o wiele mniej goryczy,
- kwiaty – same kwiatostany bez szypułek ścina się na początku kwitnienia. Kwiaty najlepiej zbierać przed południem w suchy, słoneczny dzień,
- korzeń – zbiera się go wczesną wiosną w marcu lub jesienią w okolicy października. Jest składnikiem szybko psującym się, więc po pozyskaniu należy go jak najszybciej przygotować do suszenia.
Zbierając mniszek, warto mieć ubrane rękawiczki, ponieważ jego mlecznobiały sok może zabarwić nam skórę na dłoniach.
Jak prawidłowo suszyć mniszek lekarski?
Mniszek podobnie jak inne zioła nie powinien być suszony w ostrym słońcu, ponieważ może ono spowodować poważne ubytki w jego właściwościach leczniczych. Idealne miejsce do suszenia powinno być ciepłe, ciemne i przewiewne, na przykład strych:
- młode liście – wystarczy je umyć, osuszyć ręcznikiem i rozsypać pojedynczą warstwę na tackę. Całość odkładamy do suszenia, co kilka dni sprawdzamy ich stan i ewentualnie je odwracamy,
- kwiaty – rozkładamy je na białym papierze lub ręczniku i zostawiamy na godzinę – dając szansę ewentualnym owadom na ewakuację. Dzięki temu, że nie użyjemy wody, kwiaty nie stracą cennego pyłku. Następnie kwiatowe główki należy rozłożyć na tacce wyłożonej papierem i odstawić do suszenia,
- korzeń – jest składnikiem szybko psującym się, więc po pozyskaniu należy go jak najszybciej oczyścić, pokroić i ususzyć, najlepiej przy pomocy uchylonego piekarnika. Korzeń rozkłada się pojedynczą warstwą i suszy się w temperaturze do 50˚C.
Mniszek lekarski – jak przechowywać?
Ususzone elementy mniszka pospolitego należy przechowywać w szczelnym słoiku i w zacienionym miejscu – na przykład w szafce kuchennej. Zaleca się, aby pozostawić trochę wolnego miejsca w pojemniku, aby susz nadmiernie się nie pokruszył. Dzięki temu z łatwością będziemy mogli wyjmować potrzebną porcję ususzonego ziela.
Mniszek lekarski właściwości lecznicze
Każda część rośliny posiada urozmaicony skład chemiczny:
- korzenie – substancja goryczowa (taraksacyna), która pobudza wydzielenie soku żołądkowego, garbniki o właściwościach bakteriobójczych, trójterpeny działają moczopędnie i wykrztuśnie, inulina odbudowuje florę bakteryjną jelit, fitosterole zmniejszają wchłanianie cholesterolu z pokarmu, cholina zabezpiecza wątrobę i wpływa na samopoczucie, mannitol zmniejsza ciśnienie śródczaszkowe oraz śródgałkowe,
- mleczny sok – lakton (laktukopikryna) obecny w łodygach, liściach i korzeniach ma właściwości przeciwzapalne, politerpeny i żywice,
- liście – witamina C, kwas foliowy, a także składniki mineralne, między innymi: potas, mangan, żelazo, wapń i fosfor, fitosterole, flawonoidy poprawiające pracę układu krążenia, i wolne kwasy fenolowe o właściwościach antyoksydacyjnych i wspierających odporność
- kwiaty – karotenoidy – prowitamina A wzmacnia odporność, flawonoidy wykazują działanie antyoksydacyjne.
Właściwości lecznicze mniszka lekarskiego wynikają z jego bogatego składu, dlatego z powodzeniem jest wykorzystywany jako składnik leków i suplementów, a także, jako domowy sposób na wiele przypadłości.
Mniszek lekarski zastosowanie
Mniszek lekarski działanie ma bogate:
- wspiera pracę wątroby i woreczka żółciowego,
- działa moczopędnie – należy do diuretyków, czyli preparatów, które zwiększają ilość wydalanego moczu
- ma właściwości przeciwzapalne – zwłaszcza korzeń i kwiaty,
- liście mniszka lekarskiego mogą usprawnić procesy trawienne oraz przemiany materii,
- w diecie przeciwcukrzycowej może być źródłem inuliny,
- obniża poziom cholesterolu we krwi,
- wspiera oczyszczenie organizmu i odtruwa z toksyn,
- odwar z kwiatów lub korzeni mniszka lekarskiego polecany jest przy uszkodzeniach wątroby antybiotykami, lub przy niedokrwistości,
- z kwiatów mniszka można przegotować domowy syrop na kaszel i wzmocnienie odporności lub skorzystać z aptecznych propozycji na przykład Imupret N,
- pąki kwiatów mogą być dodatkiem do naleśników lub omletów, a w niektórych krajach europejskich są konserwowane w occie i serwowane jak kapary,
- prażone korzenie mogą stanowić namiastkę kawy (przepis na dole artykułu),
- świeże liście mniszka pospolitego we Francji podawane są z sałatą i szczypiorkiem, aby ograniczyć ich goryczkę, można je zalać osoloną wodą, a po 30 minutach odsączyć i dodać do sałatki. Z młodych listków można również przyrządzić zupę lub ususzyć je, zmielić i stosować jako naturalną przyprawę.
Korzeń mniszka lekarskiego – jak przygotować?
Jesienią można wybrać się w czyste i odludne miejsca na poszukiwania mniszka lekarskiego. Wybierzmy dorodny okaz o rozłożystej rozecie liści – im większa roślina tym korzeń będzie dłuższy. Mniszek należy obkopać dokoła pod kątem prostym za pomocą motyki lub noża, pamiętając o zachowaniu niewielkiego odstępu od rośliny, dzięki temu korzeń nie zostanie uszkodzony. Następnie wyrywamy korzeń, otrzepujemy go, aby pozbyć się ziemi. Płuczemy go i osuszamy ręcznikiem papierowym. Sok ze świeżego korzenia mniszka lekarskiego może wspierać układ trawienny, jest też składnikiem preparatów aptecznych wspierających wydzielenie żółci, na przykład Succus Taraxaci Phytopharm. W kolejnym kroku obieramy korzeń z niedomytych części, kroimy go na plasterki i wykładamy na blaszkę wyłożoną papierem do pieczenia. Suszymy przy lekko uchylonym piekarniku w temperaturze około 50˚C, aż do momentu, gdy korzeń stanie się suchy i łamliwy.
Przepis na kawę z prażonego korzenia mniszka lekarskiego
Ususzone korzenie należy wrzucić na rozgrzaną i suchą patelnię. Całość prażymy na wolnym ogniu przez kilka minut i często mieszamy, aż korzeń zbrązowieje, a my poczujemy kawowy zapach. Wystudzone korzenie mniszka rozdrabniamy na puder przy pomocy kuchennego blendera lub młynka do kawy.
Składniki na 1 kawę:
- 2 łyżeczki uprażonego i rozdrobnionego korzenia mniszka lekarskiego
- 1 szklanka wrzątku
Przygotowanie:
Do szklanki należy wsypać rozdrobniony susz i zalać wrzątkiem. Po około 2 minutach kawa będzie zaparzona i gotowa do spożycia. W smaku przypomina kawę zbożową.
Napar z korzenia mniszka lekarskiego
W polskiej medycynie ludowej napar z korzeni mniszka lekarskiego był wykorzystywany do leczenia stanów zapalnych skóry oraz problemów żołądkowo-jelitowych, również niestrawności i braku apetytu. Dodatkowo podawano go podczas infekcji i przeziębień.
Składniki:
- 1 łyżeczka rozdrobnionych korzeni mniszka lekarskiego
- 1 szklanka wody
Przygotowanie:
Do rondelka należy wsypać susz z korzeni mniszka i zalać wodą. Całość doprowadzamy do wrzenia, zmniejszamy moc palnika i gotujemy jeszcze przez 10 do 15 minut. Podajemy go 2 do 3 razy dziennie po pół szklanki.
Źródła:
1. A. Rolnik, B. Olas, Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – skarbnica związków prozdrowotnych, Kosmos – problemy nauk biologicznych, Polskie Towarzystwo im. Kopernika, Tom 68, 2019 r., str. 97-101, https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/download/2505/2493/3204, , [Dostęp dn. 09-04-2024 r.]
2. D. Laryea, C. Quarcoo, „Effect of Drying Methods on Phytochemicals, Antioxidant Activity and Total Phenolic Content of Dandelion Leaves”, ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/323914991_Effect_of_Drying_Methods_on_Phytochemicals_Antioxidant_Activity_and_Total_Phenolic_Content_of_Dandelion_Leaves, [Dostęp dn. 09-04-2024 r.]
3. D. Tuszyńska-Kownacka, T. Starek, „Zioła w polskim domu”, Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987, Wydanie I, str.148-150
4. F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, „Pospolite rośliny środkowej Europy”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1990 r., str. 306
5. J. Moszowicz, „Przewodnik do oznaczenia krajowych roślin zielarskich”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1985, Wydanie II, str. 437-438
6. J. Volák, J. Stodola, „Rośliny Lecznicze”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1987, str. 285
7. M. Gorzkowska, „Zioła – jak zbierać, przetwarzać, stosować”, Wydaw. Bosz, Olszanica 2013, str. 35
8. W. Olechnowicz-Stępień, E. Lamer-Zarawska, „Rośliny lecznicze stosowane u dzieci”, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986, str. 96-98
