Czym jest żywność funkcjonalna – przykłady i zastosowanie
Co to jest żywność funkcjonalna?
Możemy się pokusić o stwierdzenie, że teoria żywności funkcjonalnej sięga czasów antycznych, ponieważ już Hipokrates stwierdził, że spożywany pokarm może być lekiem, a lek żywnością. Według Functional Food Science in Europe (FUFOSE), do żywności funkcjonalnej można zaliczyć artykuły spożywcze, które wywierają pozytywny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy. Dzięki temu żywność funkcjonalna może poprawić stan zdrowia oraz samopoczucia, a także zmniejszyć ryzyko chorób, w tym cywilizacyjnych. Takie produkty przypominają swoją postacią żywność tradycyjną. Co ważne nie zaliczamy do niej tabletek, kapsułek, czy kropli. Artykuły funkcjonalne mogą być efektem specjalistycznych upraw, zwykle jednak standardowe artykuły wzbogaca się o składniki, które naturalnie w nich nie występują lub są w śladowych ilościach. Korzystne działanie uzyskuje się przy spożywaniu produktów funkcjonalnych w ilościach, które normalnie zjada się w ciągu dnia.
Rodzaje żywności funkcjonalnej
Z uwagi na przeznaczanie, żywność funkcjonalna może zmniejszyć ryzyko rozwoju pewnych chorób, w tym cywilizacyjnych:
- ułatwia walkę z dodatkowymi kilogramami, poprzez produkty o obniżonej zawartości tłuszczu i cukru
- wspiera walkę z cholesterolem dzięki artykułom wzbogaconym o sterole roślinne
- poprawia funkcjonowania przewodu pokarmowego, poprzez produkty z dodatkiem błonnika pokarmowego lub probiotyków
- zapobiega osteoporozie poprzez wzbogacenie produktów o wapń
- zmniejsza właściwości alergiczne danego artykułu spożywczego.na przykład poprzez poprzez wyeliminowanie z jego składu potencjalnego alergenu
Do kogo jest skierowana żywność funkcjonalna?
Żywność funkcjonalna jest przeznaczona dla konsumentów o różnym wieku, czy aktywności fizycznej, na przykład:
- dla niemowląt – mleko w proszku wzbogacone o składniki, które na przykład naturalnie występuję w mleku matki
- dla osób aktywnie uprawiających sport – artykuły z dodatkową porają białka
- dla kobiet w ciąży lub podczas laktacji – produkty wzbogacone o kwas foliowy
- dla osób starszych – żywność bogata w kwasy omega-3.
Wszystkie te grupy łączy fakt, że zdrowa żywność jest niezwykle istotna w ich codziennym menu.
Właściwości żywności funkcjonalnej?
Według Europejskiego Konsensusu Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej musi ona spełniać konkretne parametry:
Pozostaje żywnością konwencjonalną
Należą do niej powszechnie znane produkty spożywcze, które przeznaczone są do codziennego stosowania i stanowią element normalnej diety. Ich korzystnie właściwości powinny być zauważalne przy zjadaniu standardowych ilości danego artykułu.
Posiada tak zwane składniki aktywne
Żywność funkcjonalna zawiera naturalne składniki pokarmowe oraz zwiększone stężenie składnika aktywnego, który nie występuję w danym środku spożywczym lub posiada go w znikomej ilości. Takie składniki mogą uruchomić różne funkcje w ciele człowieka, które będę w stanie na przykład ograniczyć rozwój choroby.
Jej korzystne działanie jest udowodnione naukowo
Prozdrowotne oddziaływanie żywności funkcjonalnej na organizm musi być udowodnione naukowo i wynikać ze spożycia takiej żywności w ilościach określanych dla danego środka spożywczego.
Jak powstaje żywność funkcjonalna?
Artykuły spożywcze, które zalicza się do żywności funkcjonalnej, są efektem specjalnych upraw. Częściej jednak, z produktów tradycyjnych eliminuje się szkodliwy składnik, jak na przykład gluten lub laktozę. Innym sposobem jest zwiększenie ilości składników prozdrowotnych w danym artykule spożywczym, na przykład poprzez dodanie szczepów probiotycznych do jogurtów lub kefirów. Można również zmniejszyć ilość szkodliwego składnika, na przykład: soli, cukru, cholesterolu lub tłuszczu. Stosuje się również praktykę wzbogacania produktu o składniki aktywne, które naturalnie w nim nie występują, na przykład witaminę B12 do roślinnych zamienników mięsa.
Dodatki funkcjonalne do żywności – składniki bioaktywne
Składniki bioaktywne zwykle nie mają waloru odżywczego, ale pozytywnie wpływają na kondycje naszego organizmu. Do żywności funkcjonalnej najczęściej się dodaje:
Błonnik pokarmowy
Błonnik pozytywnie wpływa na układ trawienny, zapobiega zaparciom i biegunkom, odżywia jelito, reguluje poziom glukozy we krwi oraz przeciwdziała nowotworom jelita. Źródłem błonnika są przede wszystkim produkty pełnoziarniste, otręby, nasiona, pestki, rośliny strączkowe oraz owoce i warzywa.
Prebiotyki
Pobudzają do aktywności bakterie kolonizujące jelito grube. Obniżają poziom cholesterolu we krwi, zapobiegają zaparciom, działają odżywczo na florę jelitową. Do naturalnych prebiotyków zaliczamy między innymi: inulinę, rafinozę, oligofruktozę.
Probiotyki
Zawierają ściśle określone drobnoustroje, które wywierają korzystny wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Obniżają poziom cholesterolu we krwi, regulują perystaltykę jelit, korzystanie wpływają na układ odpornościowy organizmu, a także biorą udział w syntezie witamin K i z grupy B. Do pożytecznych bakterii probiotycznych możemy zaliczyć Lactobacillus rhamnosus i Lactobacillus acidophilus.
Aminokwasy, peptydy i białka
To podstawowe składniki budulcowe organizmu, które regulują metabolizm i odpowiadają za prawidłową budowę tkanek oraz lepsze przyswajanie składników mineralnych. Zaliczamy do nich: karnitynę, taurynę, hydrolizaty i koncentraty białkowe. Aminokwasy egzogenne nie są syntetyzowane w organizmie człowieka i dlatego należy dostarczać je wraz z pożywieniem. Należą do nich między innymi leucyna, walina, izoleucyna, tryptofan i fenyloalanina.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)
Działają przeciwzapalnie, wspomagają pracę serca i układu krwionośnego. Mogą zapobiegać wielu chorobom, na przykład: nowotworom, astmie, alergii, a także reumatoidalnemu zapaleniu stawów. Kwasy tłuszczowe Omega-3 naturalnie występują w tłustych rybach i owocach morza, oleju lnianym, orzechach włoskich, czy nasionach lnu. Omega-6 można znaleźć w: orzechy, awokado, a także w oleju z kukurydzy, sezamu, słonecznika czy z pestek winogron.
Witaminy
Pozytywnie wpływają na odporność organizmu, regulują metabolizm, a także neutralizują działanie wolnych rodniki (antyoksydanty- A, C, E), mogą również zapobiegać chorobom nowotworowym. Do żywności funkcjonalnej dodaje się witaminy A i C – w formie sproszkowanej, E w postaci proszku, bądź oleju, a D w formie krystalicznej i olejowej.
Składniki mineralne
Odpowiadają za wzrost odporności, mineralizację kości, a także regulują metabolizm. Żywność funkcjonalna może być wzbogacana na przykład o: wapń, magnez, żelazo, cynk, selen, jod. Substancje mineralne stosuje się w małych ilościach.
Cholina
Zapobiega odkładaniu się tłuszczu w tętnicach. Wpływa na procesy zapamiętywania oraz pamięć długotrwałą. Do wzbogacenia żywności stosuje się cholinę w postaci czystej lub chlorku, cytrynianu, dwuwinianu.
Lecytyna
Jest podstawowym składnikiem błon komórkowych, zapobiega stłuszczeniu wątroby i obniża poziom złego cholesterolu. Wykazuje działanie przeciwutleniające i stabilizujące, dlatego jest dodawana do czekolady, pieczywo, margaryny i wielu innych produktów.
Substancje fitochemiczne
Pozytywnie wpływają na działanie układu odpornościowego, wykazują właściwości przeciwutleniające, redukują skutki stresu oksydacyjnego, zmniejszają ryzyko wystąpienia nowotworów i chorób układu krążenia. Do substancji fitochemicznych zaliczamy: kofeinę, flawonoidy, glikozydy.
Flawonoidy
Wykazuję właściwości przeciwutleniające, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Uszczelniają naczynia krwionośne i wydłużają rozkład witaminy C w organizmie. Występują między innymi w: kakao, zielonej herbacie, morelach, natce pietruszki, czerwonym winie, jagodach i soi.
Sterole roślinne (fitosterole)
Występują w olejach roślinnych, orzechach, ziarnach, migdałach, pomarańczach i roślinach strączkowych. Najbogatszym źródłem steroli roślinnych są oleje, na przykład rafinowany olej rzepakowy zawiera około 900-1000 mg fitosteroli w 100 g produktu, a słonecznikowy od 700 do 750 mg. Sterole roślinne obniżają poziom złego cholesterolu we krwi. Co istotne, sterole działają tylko w momencie, gdy są zjadane w niewielkim odstępie czasu od spożycia cholesterolu. Sterole występują w postaci wolnej lub jako estry m.in. kwasów tłuszczowych.
Żywność funkcjonalna – przykłady
Do żywności funkcjonalnej zaliczamy produkty, które mogą wspierać rozwój i wzrost organizmu, regulować procesy metaboliczne, zmniejszyć ryzyko wystąpienia niektórych chorób, a także wspomóc utrzymanie prawidłowej masy ciała. Poniżej przykładowe produkty funkcjonalne, które są łatwo dostępne w naszych sklepach (w nawiasie podaliśmy dodatek funkcjonalny):
- napoje, soki owocowe i warzywne, margaryna oraz płatki śniadaniowe (antyoksydanty)
- oleje roślinne oraz margaryny do smarowania pieczywa z dodatkiem kwasów omega-3
- margaryny i jogurty (sterole roślinne)
- zupy typu instant, mąka, pieczywo, makaron, wyroby ciastkarskie i mieszanki przyprawowe (błonnik pokarmowy)
- jogurty i kefiry
- margaryna, jogurty, mleko, jajka (kwasy tłuszczowe omega 3)
- margaryna, oleje roślinne, pieczywo (cholina i lecytyna)
- pieczywo, napoje, mleko (wapń i witamina D)
- mąka, pieczywo, napoje (kwas foliowy)
- sól (jod)
Bez względu na to, czy w naszej kuchni będzie królować bio żywność, eko czy funkcjonalna, najważniejsze jest dbanie o to, aby nasze posiłki były jakościowe i zrównoważone. Wybierajmy świeże i naturalne produkty, a także postarajmy się unikać przetworzonej żywności. Zwracajmy uwagę na skład i wartości odżywcze.
Źródła:
1. Bezpieczeństwo Żywności w Praktyce, „Składniki bioaktywne w żywności funkcjonalnej”, https://bezpieczenstwozywnosci.wip.pl/bezpieczenstwo-zywnosci/skladniki-bioaktywne-w-zywnosci-funkcjonalnej-4173.html Dostęp dnia 25-10-2023 r.
2. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, „Żywność nowej generacji – funkcjonalna, wygodna, transgeniczna”, https://cdr.gov.pl/images/Brwinow/aktualnosci/2017/Zywnosc_nowej_generacji.pdf, Dostęp dnia 25-10-2023 r.
3. Krajowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna, „Żywność funkcjonalna”, https://www.vetpol.org.pl/dmdocuments/ZW%202010_11%20%2005.pdf Dostęp dnia 25-10-2023 r.
4. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, „Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich” https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/sterole-roslinne-dobre-ale-nie-dla-wszystkich/#:~:text=Naturalnym%20%C5%BAr%C3%B3d%C5%82em%20fitosteroli%20s%C4%85%20ro%C5%9Bliny,%2C%20figi)%20i%20ro%C5%9Bliny%20str%C4%85czkowe Dostęp dnia 24-10-2023 r.
5. Publications Office of the European Union, „Functional Foods „http://publications.europa.eu/resource/cellar/238407ee-0301-4309-9fac-e180e33a3f89.0001.02/DOC_1#:~:text=The%20EC%20Concerted%20Action%20on,and%20well-being%20and%2For [Dostęp dnia 23-10-2023 r.]
6. Wydawnictwo Naukowe – Polskie Towarzystwo Technologów żywności , „ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość,” 2019 r.„https://wydawnictwo.pttz.org/wp-content/uploads/2019/10/01_Godula.pdf Dostęp dnia 24-10-2023 r.
7. Zeszyty Naukowe, 2010 (162) Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, „Prozdrowotne składniki żywności z informacjach żywieniowych i świadomości konsumentów”, https://bazekon.uek.krakow.pl/zeszyty/171219919#:~:text=Substancje%20fitochemiczne&text=Wymienione%20substancje%20charakteryzuj%C4%85%20si%C4%99%20szerokim,przeciwbakteryjne%20i%20przeciwmia%C5%BCd%C5%BCycowe%20%5B38%5D. Dostęp dnia 25-10-2023 r.
