Jaka dieta przy endometriozie – co jeść przy endometriozie, a czego unikać?
Czym jest endometrioza?
Endometrioza jest przewlekłą chorobą związaną z zaburzeniami równowagi hormonalnej w zakresie aktywności estrogenowej. Dotyczy narządów płciowych kobiet i charakteryzuje się obecnością endometrium (komórek błony śluzowej trzonu macicy) w ogniskach ektopowych, czyli poza jamą macicy, w efekcie czego może dojść do długotrwałej reakcji zapalnej. Drugą charakterystyczną cechą endometriozy jest występowanie nacieków zapalnych z pobudzonych komórek immunologicznych, które otaczają ogniska choroby i wydzielają do komórek endometrium prozapalne cytokiny.
Najczęstszymi objawami endometriozy są:
- bolesny okres z silnymi skurczami i promieniującym bólem
- ból podczas stosunku płciowego i owulacji
- obfite miesiączki, które mogą doprowadzić do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza
- dolegliwości bólowe w okolicy krzyżowej
- wzmożone dolegliwości zespołu napięcia przedmiesiączkowego
- wzdęcia, zaparcia i biegunki
- kłopoty z oddawaniem moczu
- drętwienie nóg
- silne zmęczenie
- część pacjentek ma zmniejszoną płodność.
Niestety średni czas rozpoznania tej choroby, licząc od zgłaszania przez pacjentkę dokuczających jej dolegliwości, wynosi od 4 do 11 lat, dlatego tak ważna jest diagnostyka endometriozy!
Co jeść przy endometriozie?
Endometrioza jest przewlekłą i nawracającą chorobą, której często towarzyszy ból. Jej objawy można nieco złagodzić dzięki właściwie skomponowanym posiłkom. Należy pamiętać, że zmiana nawyków żywieniowych nie zastąpi leczenia i konsultacji z lekarzem. Produkty zalecane w endometriozie:
- świeże lub mrożone warzywa z 7 grup kolorystycznych – każdy kolor jest przypisany do innego przeciwutleniacza
- owoce będące źródłem przeciwutleniaczy i błonnika pokarmowego
- pełnoziarniste produkty zbożowe, na przykład: pieczywo, płatki i makarony
- gruboziarniste kasze
- ryż brązowy
- chudy nabiał, na przykład: jogurt naturalny czy kefir
- masło, jako źródło witaminy D i tłuszczów nasyconych
- tłuste ryby morskie, na przykład: łosoś, makrela czy tuńczyk
- białe mięso
- oliwa z oliwek, olej lniany
- siemię lniane, nasiona słonecznika, pestki dyni, i tym podobne
- orzechy, zwłaszcza włoskie i laskowe, nerkowce oraz brazylijskie
- chude mięso, na przykład indycze lub kurze
- jaja
Owoce w endometriozie
W diecie pacjentek z endometriozą powinny znajdować się owoce – od 1 do 2 porcji dziennie. Owoce przed zjedzeniem należy starannie umyć w ciepłej wodzie z dodatkiem sody oczyszczonej, a następnie obficie spłukać pod bieżącą zimną wodą, aby pozbyć się z ich skórki zabezpieczającego wosku. W sytuacji, gdy nie uda nam się całkowicie zmyć wosku, to taki owoc należy jak najcieniej obrać ze skórki, aby zminimalizować straty w antyoksydantach.
Warzywa w endometriozie
Warzywa powinny stanowić element każdego posiłku, a ich łączna ilość w ciągu dnia nie powinna być mniejsza niż 700-800 gramów.
Węglowodany w endometriozie
Węglowodany spożywane przez pacjentki z endometriozą swoim indeksem glikemicznym nie powinny przekraczać 55.
Białko w endometriozie
Lekarz dietetyk Agata Kosmaczewska z Wojskowego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu proponuje, aby w diecie pacjentek cierpiących na endometriozę przeważało białko roślinne w stosunku do zwierzęcego w proporcji 2/3 do 1/3.
Źródła białka roślinnego:
- rośliny strączkowe
- nasiona i orzechy
- oraz produkty zbożowe z grubego przemiału.
Źródła białka zwierzęcego:
- jajka
- mięso białe, czyli pochodzące z ryb lub drobiu
- natomiast wołowinę należy ograniczyć.
Nabiał w endometriozie
Sery i twarogi powinny być ograniczone w diecie pacjentek z endometriozą z uwagi na duży stopień przetworzenia. Natomiast są wskazane mleczne napoje fermentowane, na przykład kefir czy maślanka.
Płyny w endometriozie
Zaleca się, aby Panie dziennie wypijały około 2 litrów płynów:
- woda mineralna niegazowana
- zielona i biała herbata
- świeżo wyciskane soki z warzyw, ewentualnie warzywno-owocowe
Czego nie jeść przy endometriozie?
Poniżej przedstawiono listę produktów, które nie są wskazane dla kobiet chorujących na endometriozę:
- wysoko przetworzone jedzenie, na przykład typu fast-food lub instant
- czerwone mięso (wieprzowina i wołowina) i produkty z niego wykonane, na przykład: konserwy, szynki, parówki
- pełnotłuste produkty mleczne
- cukry proste, czyli wszelkie ciasta, batony, ciasteczka słodzone białym cukrem
- słone przekąski
- alkohol
- napoje gazowane i słodkie soki
- produkty wysokoglikemiczne, na przykład białe pieczywo, biały ryż, makaron, białe drobne kasze
Endometrioza a dieta
Endometrioza jest na tyle nieprzyjemną jednostką chorobową, że warto skupić się w kuchni na właściwych wyborach i zmianie stylu odżywiania. Będzie to pierwszy krok do komponowania zdrowego talerza bez zbędnych wyrzeczeń. Znając produkty, których należy unikać oraz te zalecane przez specjalistów można zmienić swój jadłospis pod wymogi tej choroby. Endometrioza – dieta może okazać się pomocna, ale ważne, aby w tej sprawie skontaktować się ze specjalistą i podać mu wszystkie swoje dolegliwości i choroby, a także przyjmowane leki oraz suplementy.
Na co są wrażliwe komórki endometrium?
Komórki endometrium w ogniskach endometriozy przez cały czas trwania choroby są wrażliwe na działanie:
- estrogenów
- czynników zapalnych
- czynników chemicznych, którymi może być zanieczyszczona żywność, na przykład poprzez pestycydy.
Wymienione wyżej elementy mają ścisły związek z żywieniem. Przed rozpoczęciem diety należy zasięgnąć porady specjalisty i poinformować go o przyjmowanych lekach oraz dolegliwościach.
Jak zmiana nawyków żywieniowych może wpłynąć na endometriozę?
Właściwie dobrana dieta może:
- zmniejszyć wzrost ognisk endometriozy
- osłabić dolegliwości bólowe, które często towarzyszą tej chorobie
- nie dopuścić do anemii z powodu niedoboru żelaza.
Należy jednak podkreślić, że dieta w endometriozie ma znaczenie wspomagające i dopełnia leczenie farmakologiczne oraz chirurgiczne.
Jaką dietę wybrać podczas endometriozy?
Nasz jadłospis powinien bazować na produktach, które lubimy i które zwyczajnie służą naszemu zdrowiu. Do najpopularniejszych diet stosowanych podczas walki z endometriozą należą:
- przeciwzapalna
- wegetariańska
- i wegańska.
Nie musimy jednak wybierać konkretnej diety, tylko stworzyć bazę produktów, które lubimy i którymi możemy wymienić te, które nam nie służą.
Zasady komponowania posiłków dla osób z endometriozą
Chcąc dostosować swój jadłospis do wymogów endometriozy, należy poznać produkty, które są wskazane oraz te, które warto ograniczyć. Poniżej przygotowaliśmy zestawienie, które może okazać się pomocne, jednak przed rozpoczęciem diety zachęcamy do kontaktu z dietetykiem klinicznym, który dzięki szczegółowemu wywiadowi będzie mógł przygotować dla nas indywidualny jadłospis.
Wyeliminowanie żywności wysokoprzetworzonej
W swojej kuchni należy zaprzestać korzystania z produktów o dużej zawartości kwasów tłuszczowych typu trans, które mają właściwości prozapalne:
- gotowe posiłki
- sproszkowane zupy
- żywność typu fast-food
- twarde margaryny w kostkach
- pieczywo produkowane z wykorzystaniem tłuszczu utwardzonego
- i wyroby cukiernicze.
Zmniejszenie spożycia czerwonego mięsa
Badanie Nurses’ Health Study II wykazało, że kobiety zjadające dziennie więcej niż dwie porcje wieprzowiny bądź wołowiny, miały o 56% większe ryzyko zachorowania na endometriozę, niż panie spożywające mniej niż jedną porcję czerwonego mięsa na tydzień. Mięso można wymienić na ryby i skorupiaki oraz strączki.
Ograniczenie cukru
W 1970 roku na Uniwersytecie Loma Linda przeprowadzono badanie na ludziach, które wykazało, że po spożyciu różnych rodzajów cukrów, zdolności białych krwinek do eliminowania bakterii znacząco się zmniejszyły. Obniżona odporność utrzymywała się do 5 godzin od spożycia słodkiego produktu. Cukier jest źródłem energii, której nasze ciało potrzebuje do funkcjonowania, jednak zbyt duża jego ilość nie jest dla nas zdrowa, dlatego warto zwrócić uwagę na jego źródła i ilość w naszej diecie. Nadmierne spożywanie cukru może doprowadzić do nadwagi, otyłości, a nawet cukrzycy.
Sięganie po warzywa i owoce
Bazą posiłków kobiet chorujących na endometriozę powinny być warzywa oraz w mniejszym stopniu owoce.
- warzywa i owoce są źródłem błonnika, który usprawnia pracę jelit
- ciemne warzywa i owoce, na przykład: jagody, maliny, ciemne winogrona, szpinak, jarmuż, marchewka lub bataty – to źródła antyoksydantów, które neutralizują wolne rodniki
- papryka czerwona, chrzan czy natka pietruszki mają znaczną zawartość witaminy C – która ma właściwości przeciwzapalne, i A – która między innymi wzmacnia układ odpornościowy.
Dostarczanie organizmowi kwasów omega-3
Głównymi źródłami kwasów omega-3 w diecie są:
- tłuste ryby morskie
- jajka
- orzechy włoskie
- siemię lniane
- nasiona chia
- olej rzepakowy, lniany i sojowy
Wymienione produkty mają silne działanie przeciwzapalne i warto je zjadać codziennie. Profesor Dawid Ma z kanadyjskiego Uniwersytetu Guelph przekonuje, że spożywanie kwasów omega-3 może zapobiec rozwojowi chorób onkologicznych poprzez uruchomienie genów związanych z pracą układu immunologicznego i blokowaniem ścieżek rozwoju raka. W sytuacji, gdy nie mamy pewności, czy dostarczamy organizmowi wszystkich niezbędnych składników, możemy rozważyć suplementację omega-3.
Zwiększenie antyoksydantów w diecie
Antyoksydanty to inaczej przeciwutleniacze, które chronią komórki i tkanki ciała przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Nadmierna ilość rodników tlenowych może zaburzyć działanie organizmu i w konsekwencji doprowadzić do stresu oksydacyjnego, który zwiększa ryzyko chorób cywilizacyjnych, na przykład: cukrzycy, miażdżycy, nowotworów czy choroby Alzheimera i Parkinsona.
Do przeciwutleniaczy dostarczanych wraz z pożywieniem zaliczamy:
- witaminy – A, C i E
- składniki mineralne – selen, miedź, cynk, mangan i żelazo
- karotenoidy – α- i β-karoten, zeaksantyna, luteina, likopen, β-kryptoksantyna
- polifenole – flawonoidy, kwasy fenolowe, lignany, stilbeny.
Wymienione substancje są składnikami między innymi: warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów a także pełnoziarnistych produktów zbożowych.
Dieta przeciwzapalna — endometrioza
Celem diety przeciwzapalnej jest usuwanie długotrwałego stanu zapalnego. Ten sposób komponowania posiłków wspiera poprawne funkcjonowanie mikrobiomu jelitowego, który ma wpływ na układ odpornościowy.
Zalecane produkty spożywcze w diecie przeciwzapalnej:
Dietetyk kliniczny Hanna Szpunar-Radkowska w pozycji „Jak pokonać endometriozę dietą” poleca:
- świeże i różnorodne artykuły
- jak najmniej przetworzone jedzenie
- posiłki o niskiej zawartości tłuszczów pochodzenia zwierzęcego
- dużą ilość warzyw i nieco mniej owoców
- białko pochodzenia roślinnego – na przykład rośliny strączkowe lub orzechy
- węglowodany złożone, na przykład kasze, otręby, płatki owsiane
- tłuszcze jednonienasycone i wielonienasycone, zwłaszcza omega-3 obecne zawarte na przykład w rybach i algach oraz omega-9 obecne w oliwie
- tłuste ryby – na przykład łosoś, sardynki, makrela, śledź i owoce morza
- białko pochodzenia odzwierzęcego – jajka, kefir, maślanka, jogurt, mleko acidofilne
- białko roślinne – fasola, ciecierzyca, soja
- przyprawy – kurkumę, kardamon, imbir, cynamon, goździki, oregano, czosnek i kakao
- zioła — rumianek, oregano, bazylia, pietruszka, tymianek czy kolendra
- grzyby – boczniaki, shiitake, maitake (żagwica listkowata)
- napoje – woda, herbata zielona i biała oraz herbata oolong (łączy w sobie cechy herbaty czarnej i zielonej), dobrej jakości kawa ziarnista
- gorzka czekolada
Niewskazane produkty spożywcze w diecie przeciwzapalnej:
Poniżej spis produktów, które należy ograniczyć w diecie przeciwzapalnej:
- węglowodany proste – na przykład biały cukier, artykuły spożywcze o wysokim indeksie glikemicznym
- produkty wysokoprzetworzone
- mięso – z naciskiem na wieprzowe i wołowe oraz wykonane z nich konserwy inne produkty
- tłuszcze nasycone
- dania typu fast food
- niezdrowe przekąski, na przykład chipsy
- napoje gazowane
- alkohol
Wielu specjalistów widzi szansę w złagodzeniu objawów endometriozy dzięki stosowaniu diety przeciwzapalnej. Należy jednak pamiętać, że pacjentki zmagają się z różnymi objawami, a zmiany w diecie powinny być skonsultowane najlepiej z dietetykiem klinicznym i poparte badaniami. Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi, jaka dieta może złagodzić objawy endometriozy, ponieważ każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie.
Źródła:
1. A. Kosmaczewska, „Dieta w Endometriocia – dr hab. Ryszard N. med. Agata Kosmaczewska | Dietetyk Poradnia Leczenia Endometriozy”, https://www.youtube.com/watch?v=yAGWjsdowFc, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
2. A. Kosmaczewska , „”Dieta w endometriozie” – prof. n. med. Agata Kosmaczewska”, Endometrioza, https://www.youtube.com/watch?v=cGZeY0UHDLQ, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
3. „Choose Omega-3s From Fish Over Flax for Cancer Prevention, Study Finds“, Uoguelph, https://news.uoguelph.ca/2018/01/choose-omega-3s-fish-flax-cancer-prevention-study-finds/, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
4. D. Wnęk, „Antyoksydanty – rola, podział i właściwości”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/331612,antyoksydanty-rola-podzial-i-wlasciwosci, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
5. H. Szpunar-Radkowska, „Jak pokonać endometrioze dietę? Wybrane zagadnienia dla dietetyków i kobiet chorujących na endometriozę”, Wydawnictwo PZWL https://ebook.e-pzwl.pl/wp-content/uploads/Ebook_jak-pokonac-endometrioze_pop.pdf, [Dostęp dn. 20-03-2024 r.]
6. N. Barnard, D. Holtz, N. Schmidt, „Nutrition in the prevention and treatment of endometriosis: A review“, National Library of Medicine, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9983692/, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
7. N. Kazzi Buxton, „Sugar And the Immune System. How Much Can I Eat?”, Nadhealth, https://nadhealth.org/sugar-and-the-immune-system/, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
8. W. Klisz, „Dieta w endometriozie. Aktualne zasady żywienia i suplementacji”, Dietetycy Org, https://dietetycy.org.pl/dieta-w-endometriozie/, [Dostęp dn. 21-03-2024 r.]
