Jak objawia się skok rozwojowy u dziecka – ile trwa skok rozwojowy?
W literaturze naukowej nie ma jednoznacznego potwierdzenia istnienia zjawiska skoków rozwojowych u najmłodszych. Rodzice dzieci będących w tym samym wieku i mieszkających w różnych częściach świata, jednak obserwują u swoich pociech w zbliżonym czasie zdobywanie podobnych umiejętności, co tylko utwierdza ich w przekonaniu o istnieniu skoków rozwojowych.
Co to jest skok rozwojowy?
Autorami pierwszej definicji skoków rozwojowych z 1992 roku są Frans Plooij – biolog behawioralny i jego żona Hetty van de Rijt – psycholog i antropolog. Małżeństwo przeanalizowało rozwój 18 niemowląt (8 dziewczynek i 10 chłopców) w wieku od 3 tygodni do 14 miesięcy i zauważyło, że kolejne zdolności psychomotoryczne pojawiały się u nich skokowo w określonym czasie. Układ nerwowy u małych dzieci tworzy imponującą liczbę nowych połączeń nerwowych, które pozwalają niemowlęciu odbierać i przetwarzać bodźce – zarówno te pochodzące z zewnątrz, jak i z własnego ciała.
Skok rozwojowy — objawy
Do najczęstszych objawów skoku rozwojowego zaliczamy:
- zwiększona płaczliwość i wybuchy niekontrolowanego łkania
- złe samopoczucie
- rozdrażnienie
- apatia
- częste szukanie bliskości z rodzicem
- problemy z zasypianiem i ciągłością snu
- zmniejszony apetyt lub częste domaganie się karmienia piersią
- pozorna regresja, na przykład dziecko samodzielnie odwracało się na boki i nagle zaprzestało korzystania z tej umiejętności, jakby jej zapomniało.
Powyższe dolegliwości mają miejsce, mimo że maluszkowi fizycznie nic nie dolega, ma czystą pieluszkę, pełny brzuszek, i jest często przytulane. Pomocne może okazać się noszenie dziecka w chuście lub na rękach. Rodzic może mieć w tym czasie poczucie bezradności, ponieważ chciałby przynieść ukojenie dziecku, a wszystkie znane mu metody zawodzą. Należy się jednak uzbroić w cierpliwość, ponieważ po okresie regresu dziecko zwykle zdobywa nową umiejętność, na przykład: świadomy uśmiech, zatrzymywanie wzroku na twarzach najbliższych, podnoszenie głowy z pozycji „na brzuszku”, modulacja głosem, i tym podobne.
Ile trwa skok rozwojowy?
Skok rozwojowy może trwać parę dni, a nawet kilka tygodni. Po tym trudnym czasie dziecko zazwyczaj zdobywa nową umiejętność. Rodzic jednak powinien pilnie obserwować pociechę, ponieważ częsty płacz, apatia i trudność z uspokojeniem dziecka może również być objawem choroby. W sytuacji, gdy nie mamy pewności, co jest przyczyną złej formy naszego dziecka, należy skontaktować się z pediatrą, który dokładnie zbada pociechę.
Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia
W pierwszym roku życia Frans Plooij wraz z żoną zaobserwowali 7 następujących po sobie skoków rozwojowych:
1 skok rozwojowy
- około 5. tygodnia życia (ponad miesiąc) niemowlę zaczyna rozwijać zmysły: uważniej patrzy i słucha, a także zaczyna widzieć kolory. W tym czasie dziecko obdarzy nas swoim pierwszym świadomym uśmiechem.
2 skok rozwojowy
- około 8. tygodnia życia (2 miesiące) dziecko zaczyna kontrolować swoje ciało – zaczyna krzyczeć z radości i dostrzegać istnienie swoich rąk i stóp.
3 skok rozwojowy
- około 12. tygodnia życia (3 miesiące) dziecko jest bardzo zainteresowane grzechotkami i zaczyna badać rączkami swoją twarz i inne przedmioty.
4 skok rozwojowy
- około 19. tygodnia życia (prawie 5 miesięcy) dziecko zaczyna się odwracać z brzucha na plecy i z plecków na brzuch. W tym czasie zauważa również, że proste czynności przynoszą określony skutek, na przykład, że upuszczona zabawka spadanie na podłogę.
5 skok rozwojowy
- około 26. tygodnia życia (6 miesięcy) dziecko zaczyna fascynować się pluszowymi zabawkami i zwierzętami domowymi. Dużą przyjemność będzie sprawiało mu wkładanie przedmiotów do pojemnika i następnie wyciągnie ich z niego. W tym czasie maluch zacznie również dostrzegać odległość między jednym przedmiotem a drugim. Zniknięcie mamy z pola widzenia dziecka może wywołać w nim odruch protestu.
6 skok rozwojowy
- około 37. tygodnia życia (8,5 miesiąca) dziecko zaczyna intensywnie badać otaczający go świat poprzez dotykanie, sprawdzanie smaku, odwracanie przedmiotów lub rozbieranie ich na części pierwsze. W tym czasie dziecko zaczyna kategoryzować, to co widzi, na przykład zdaje sobie sprawę, że autko i miś to zabawki, a jabłko i kleik to jedzenie. Na tym etapie dziecko buduje swoje wewnętrzne słownictwo, więc zaleca się, aby nazywać pokazywane mu przedmioty. W tym czasie dziecko zaczyna podejmować próby raczkowania.
7 skok rozwojowy
- około 46. tygodnia życia (prawie 11,5 miesiąca) dziecko zaczyna zauważać, że czynności wykonywane w odpowiedniej kolejności przynoszą oczekiwany skutek, na przykład układanie piramidy z krążków. Zaczyna też łączyć ze sobą różne zabawki i elementy, a nie tylko je rozbierać na części pierwsze. Część dzieci w tym wieku zaczyna manifestować chęć samodzielnego jedzenia, to dobry moment na wprowadzenie BLW.
Skoki rozwojowe w drugim roku życia
- około 55. tygodnia życia (13 miesięcy) dziecko zaczyna rozumieć zależność między przyczyną i skutkiem. Staje się w tym czasie bardziej niezależne i lubi wykonywać samodzielnie niektóre czynności. Skoki rozwojowe w 2. roku życia mogą się też objawiać u dziecka głośnym niezadowoleniem, jeśli przeszkodzimy mu w zabawie lub na coś nie pozwolimy.
- około 60. tygodnia życia (15 miesięcy) dziecko rozumie zasady i zaczyna świadomie je łamać. Zna znaczenia słowa „tak” oraz „nie” i analizuje konsekwencje swojego zachowania. W tym wieku dziecko rozumie znacznie większą ilości słów, niż jest w stanie wypowiedzieć.
- około 64. tygodnia życia (16 miesięcy) dzieci, które jeszcze nie zaczęły chodzić, nabierają odwagi, aby przemieszczać się bez podparcia. W tym wieku dziecko zaczyna manifestować swoje zdanie i w zdecydowany sposób dawać rodzicowi znać, gdy się na coś nie zgadza.
- około 17. a 20. miesiąca życia, dziecko lepiej chodzi i sprawia wrażenie, jakby rozsadzała go energia – maluch często tańczy, skacze i zaczyna biegać.
- około 21. a 24. miesiącem życia dziecko rozwija swoje umiejętności społeczne, uważnie obserwuje dorosłych i stara się ich naśladować, poprzez wykonywanie tych samych czynności, na przykład, jeśli mama, podczas siedzenia ma założoną nogę na nogę, to dziecko też spróbuje w ten sposób spocząć. Mały człowiek zaczyna rozumieć, kto, jaką pełni funkcję w rodzinie.
Skoki rozwojowe w trzecim roku życia
W wieku 3 lat dziecko intensywnie rozwija swój aparat mowy – zaczyna opowiadać historyjki, mówi pełnymi zdaniami i coraz częściej zadaje pytania dotyczące otaczającego go świata. A rodzice mają wrażenie, że najczęściej wypowiadanym słowem przez dziecko jest „dlaczego”? Trzylatki chętniej rysują, próbują opanować jazdę na rowerze biegowym, grają w piłkę, wspinają się na drzewa – ich zdolności motoryczne intensywnie się rozwijają. Skoki rozwojowe w 3. roku życia dziecka objawiają się też zwiększonym zainteresowaniem określonymi rzeczami lub przedmiotami.
Skoki rozwojowe w 4 roku życia
Dziecko w wieku 4 lat chce zaznaczyć swoją obecność i być traktowane indywidualnie, przez co nieustannie przesuwa granice wyznaczane przez rodziców i testuje ich cierpliwość. Rodzic może mieć wrażenie, że najczęściej wypowiadanym słowem przez dziecko jest „nie”, często pojawia się też „nie chcę”, „nie kocham cię”. W tym czasie dziecko bywa marudne i płaczliwe, zdarza się też, że ostentacyjnie wybiega z pokoju. Podczas opisanego rozchwiania emocjonalnego, dziecko często nie rozumie kierujących nim motywów. W tym wieku bywa wewnętrznie rozdarte, bo raz uważa się za „duże dziecko”, a innym razem chciałoby być „dzidziusiem”, który skupia na sobie całą uwagę. Czterolatek przeżywa paletę różnych emocji i nie umie sobie jeszcze z nimi poradzić. Należy mu okazać wsparcie i miłość, aby jak najłagodniej przeszedł przez tak zwany „kryzys czterolatka”.
Jak pomoc dziecku w skoku rozwojowym?
Skoki rozwojowe mogą stanowić wyzwanie nie tylko dla małego dziecka, ale i dla jego rodziców. W tym czasie maluszek może być bardziej niż zwykle płaczliwy, rozdrażniony i często wybudzać się w nocy lub mieć problemy z apetytem. Jest to naturalny element skoku rozwojowego – nie można go ominąć ani skrócić. Jedyne co możemy zrobić, to podarować dziecku bliskość, poczucie bezpieczeństwa i dużo cierpliwości.
Podczas skoku rozwojowego w mózgu niemowlęcia i dziecka powstają niezliczone sieci połączeń nerwowych i jest to ogromny wysiłek dla młodego organizmu. Dzięki temu dziecko z dnia na dzień nabywa nowe umiejętności i to czasem kilka równocześnie. Wykażmy zrozumienie dla tej wyjątkowej sytuacji i bądźmy dla dziecka wsparciem.
Płaczące dziecko kołyszmy, nośmy na rękach lub zamotajmy je w chustę, dzięki temu będziemy mieli wolne ręce, a wtulony w nas maluszek poczuje się bezpiecznie. W ten sposób nie „rozpuścimy” dziecka, tylko damy mu, choć odrobinę ukojenia w tym trudnym dla niego czasie. Karmy na żądanie, nawet jeśli wcześniej dziecko piło mleko regularnie na przykład co 3 godziny. W nocy, jeśli dziecko nie może zasnąć lub często się budzi, wyjmijmy je z łóżeczka i śpijmy razem z nim. W ten sposób dziecko ma szansę, choć odrobinę się uspokoić. Nie bójmy się spać z dzieckiem podczas jego gorszego samopoczucia, kilka wspólnych nocy może przynieść mu ulgę i nie przyzwyczai go do zmiany standardów panujących w domu.
Dzieci podczas skoku rozwojowego mogą być wrażliwe na różne bodźce, dlatego unikajmy słuchania głośnej muzyki w domu. Nie wychodźmy też z maluszkiem do miejsc z dużą ilością ludzi i intensywnym sztucznym światłem, na przykład do centrów handlowych. Unikajmy również przyjmowania gości w tym czasie, wszystko, co nowe może dodatkowo rozdrażnić nasze dziecko. Ofiarujmy my w tym czasie spokój i dużo cierpliwości. Kilka intensywnych dni skoku rozwojowego może być bardzo męczące dla rodziców, dlatego warto rozważyć skorzystanie, choć na kilka godzin z pomocy babci lub dziadka.
Poczucie bezpieczeństwa da również dziecku przewidywalny rytm dnia, czyli na przykład:
- spacer o stałej porze, a po nim karmienie
- kąpiel, delikatny masaż oliwką i pójście spać
Zabawki rozwojowe — które wspomagają skok rozwojowy
Artykuły dla dziecka powinny być bezpieczne i odpowiednie dla jego wieku oraz umiejętności, które stara się rozwinąć. Zabawki dla maluchów do pierwszego roku życia powinny być odporne na częste rzucanie, gryzienie czy ślinienie. Z punktu widzenia rodzica istotna jest też łatwość czyszczenia i odporność na uszkodzenia mechaniczne, tak aby dana zabawka, jak najdłużej służyła dziecku. Produkt nie powinien mieć drobnych elementów, które dziecko mogłoby połknąć.
Zabawki rozwojowe dla dziecka od 1 do 3 miesięcy
W pierwszym kwartale życia najlepszymi „zabawkami” dla maluszka są pochylone nad nim twarze najbliższych, ich dłonie, które dziecko może ściskać oraz ich kojący głos. Zaopatrując się w prezent dla dziecka w tym wieku, najlepiej unikać głośnych i hałaśliwych zabawek. W tym czasie idealne będą:
- kontrastowe książeczki i karty, które stymulują wzrok
- pluszowe zabawki w kontrastowych kolorach do trenowania chwytania
- kojące zabawki wydające tak zwany „biały szum”, który przypomina dziecku przepływ krwi przez naczynia krwionośne w łonie matki
- stojak z wiszącymi zabawkami, które dziecko może trącać nóżkami lub rączkami, by ostatecznie zacząć je świadomie łapać
Zabawki rozwojowe dla dziecka od 3 do 4 miesięcy:
- grzechotki
- zabawki sensoryczne, które na przykład szeleszczą po dotknięciu i mają zróżnicowaną strukturę
- gryzaczki, które można na różne sposoby złapać
- karuzela do łóżeczka zamontowana na linii wzroku dziecka
- nietłukące plastikowe lusterko, najlepiej w miękkiej obudowie
- piłki sensoryczne
Zabawki rozwojowe dla dziecka od 5 do 6 miesięcy:
- klocki sensoryczne
- maty edukacyjne
- maskotki
- nietłukące plastikowe lusterko, najlepiej w miękkiej obudowie
- proste instrumenty muzyczne
- miękka pozytywka
Zabawki rozwojowe dla dziecka od 7 do 8 miesięcy:
- foremki
- książeczki do kąpieli
- maskotki
- proste zabawki interaktywne
- tablice edukacyjne
- gryzaczki
- piłki i wałki sensoryczne
Zabawki rozwojowe dla dziecka od 9 do 12 miesięcy:
- piramidy do układania
- klocki
- książeczki sensoryczne
- drewniane cymbałki
- proste układanki z dużymi elementami
- popychacze
- duże łamigłówki
- sortery kształtów
- proste instrumenty, również interaktywne
Podane zabawki są przykładowe, ważne, aby były bezpieczne i dostosowane do temperamentu danego dziecka. Według Instytutu Matki i Dziecka maluch powinien otrzymywać do zabawy najlepsze produkty z atestem, które w sposób harmonijny wesprą jego rozwój.
Źródła:
A. Kramek-Machuta, „Skoki rozwojowe u dzieci – czym się charakteryzują?”, https://dziecisawazne.pl/skoki-rozwojowe-u-dzieci-czym-sie-charakteryzuja/, [Dostęp dn. 16-02-2024 r.]
E. Żyromska, „Skoki rozwojowe u niemowlaka i dziecka – czym są i kiedy występują?”, Forum Ginekologiczne, https://forumginekologiczne.pl/artykul/skoki-rozwojowe-u-niemowlaka-i-dziecka-czym-sa-i-kiedy-wystepuja/27541#skoki%20rozwojowe, [Dostęp dn. 15-02-2024 r.]
J. Wacławek, „Skoki rozwojowe w 1 roku życia dziecka”, Instytut Matki i Dziacka – epozytywna opinia, https://epozytywnaopinia.pl/en/developmental-jumps-in-the-1st-year-of-a-child%27s-life, [Dostęp dn. 15-02-2024 r.]
M. Sadurní, C. Rostan, „Regression periods in infancy: a case study from Catalonia”, National Library of Medicine, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12025364/, [Dostęp dn. 15-02-2024 r.]
„Skoki rozwojowe – kalendarz i objawy w 1. roku życia dziecka”, Kto ma lek, https://ktomalek.pl/blog/skoki-rozwojowe-kalendarz-i-objawy-w-1-roku-zycia-dziecka/w-2459, [Dostęp dn. 15-02-2024 r.]
„Wonder Weeks: Get to know the 10 developmental leaps”, Frigg, https://www.frigg.com/wonder-weeks-get-to-know-the-10-developmental-leaps, [Dostęp dn. 15-02-2024 r.]
