Rak prostaty – profilaktyka, rokowania, leczenie. Listopad miesiącem świadomości.
Prostata u mężczyzn
Prostata jest gruczołem występującym wyłącznie u mężczyzn, a jej zadaniem jest wytwarzanie płynu wchodzącego w skład nasienia. Znajduje się pomiędzy pęcherzem moczowym, a odbytnicą. Tuż za nią znajdują się pęcherzyki nasienne, a przez jej środek przechodzi cewka moczowa. Prostata znana jest również jako stercz oraz gruczoł krokowy. Ma wielkość małego orzecha włoskiego, lecz z wiekiem może rosnąć.
Prostata i pęcherzyki nasienne stanowią w części męski narząd rozrodczy. W jądrach wytwarzane są plemniki, które transportowane są do cewki moczowej. Tam spotykają się z płynem, którego zadaniem jest ułatwienie przemieszczania się plemników. W ten sposób tworzy się ejakulat. Następnie cewką moczową nasienie transportowane jest do prącia, gdzie znajduje ujście podczas wytrysku.
Zmiany w obrębie stercza można podzielić na:
- Łagodne, które rzadko stanowią zagrożenie dla życia, nie rozprzestrzeniają się na inne części gruczołu czy poza jego obręb, a usunięte nie odrastają lub odrastają bardzo powoli.
- Złośliwe, które mogą przerzucać się na inne części gruczołu i poza jego obręb, niekiedy odrastają po wycięciu, mogą odrywać się od wycinanych zmian i pozostawać w organizmie, powodując kolejne zmiany.
Przerost prostaty – przyczyny
Z przerostem prostaty do czynienia mamy, kiedy wraz z wiekiem poziom testosteronu we krwi mężczyzny spada, a przez to sam gruczoł nieco się rozrasta. Razem z testosteronem spada również poziom estrogenu, co powoduje rozregulowanie gospodarki hormonalnej męskiego organizmu. Do rozrostu prostaty mają pewne predyspozycje również mężczyźni, jeżeli w ich rodzinie istniały przypadki chorób prostaty.
Przerost prostaty – objawy
Sam fakt, że prostata się powiększyła, nie znaczy jeszcze, że doszło do jej łagodnego rozrostu. Rozrost objawia się bowiem również trudnościami w oddawaniu moczu (częste, dłuższe i utrudnione – przerywane), nietrzymaniem moczu, problemami z uzyskaniem uczucia opróżnienia pęcherza, krwią w moczu.
Profilaktyka raka prostaty
Najlepszym i pewnym sposobem na uniknięcie raka prostaty lub zapewnienie jego jak najłagodniejszego przebiegu jest po prostu dbanie o siebie. Wymaga to skrupulatności przez lata, ponieważ rak prostaty nie od razu staje się agresywny i złośliwy. Do grupy czynników, które każdy mężczyzna powinien sobie zapewnić należy:
- zdrowy tryb życia
- prawidłowa, zbilansowana dieta pełna produktów odpowiednich dla mężczyzn
- ruch, w miarę możliwości na świeżym powietrzu
- regularne badanie – samodzielne w domu oraz u lekarza.
Jak dbać o prostatę dietą?
W przypadku tego rodzaju nowotworu dane na temat diety antyrakowej są dość optymistyczne. Znane są bowiem badaczom i lekarzom produkty spożywcze, bardzo łatwo dostępne, które pomagają chronić przed tego typu nowotworem i rozrostem prostaty. Nawet jeśli nie zapobiegną mu całkowicie, ich spożycie może mieć duże znaczenie dla późniejszego przebiegu choroby.
Likopen
Jest to jeden z najlepiej przebadanych przeciwutleniaczy. A wciąż naukowcy znajdują nowe dla niego zastosowania. Jednym z najbogatszych źródeł likopenu są pomidory, ale poza nimi sięgać również możemy po czerwone grejpfruty, papaję, morele, arbuzy.
Witamina C
Silnie antyoksydacyjna, witamina C najlepiej przyswajana jest z diety, dlatego nie powinno w niej zabraknąć zielonej pietruszki, słodkiej papryki, kalafiora i jarmużu.
Izoflawony
Kojarzone przede wszystkim z łagodzeniem objawów menopauzy, izoflawony sojowe mogą mieć niezwykłe właściwości antyoksydacyjne wobec komórek gruczołu krokowego.
Witamina D
Chociaż potrzebna jest ona niemal każdemu człowiekowi żyjącemu w naszej szerokości geograficznej, niektóre badania wskazują, że mężczyźni z optymalnym poziomem witaminy D we krwi charakteryzują się niższym ryzykiem występowania agresywnych form raka prostaty.
Fitosterole
Obecne w pestkach dyni fitosterole pomagają zmniejszyć objętość stercza. Zmniejszają również tempo przekształcania testosteronu w dihydrotestosteron. Ten hormon androgenowy jest co prawda niezbędny dla zdrowia mężczyzn, ale odpowiedzialny jest również za rozrost prostaty. Fitosterole pomagają zachować jego poziom na zdrowym poziomie. Innymi źródłami fitosteroli są awokado, pekany, kiełki pszenicy oraz soja.
Granat
W wersji przefermentowanej przez dobroczynne bakterie, pełne są bioaktywnych polifenoli, wykazujących bardzo silne właściwości przeciwutleniające. Forma fermentowana soku z granatu ma przy tym niższą zawartość cukru, dlatego wywołuje mniejszą odpowiedź insulinową.
Czy ruch zapobiega rakowi prostaty?
Zawsze mówimy, że ruch jest zdrowy dla niemal każdego obszaru zdrowia, ale jak konkretnie przekłada się to na zdrowie prostaty? Okazuje się, że znacząco.
Ruch doskonale wpływa na poprawę kondycji wielu układów organizmu, w tym krążenia. W dość dużym badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym z udziałem niemal 3 tysięcy mężczyzn udowodniono, że panowie podejmujący codziennie jakąś formę treningu nie tylko charakteryzowali się niższym ryzykiem zachorowania na raka prostaty, ale jeśli już został on zdiagnozowany, wpłynęło to pozytywnie na ich kondycję.
Co niezwykle istotne z uwagi na wiek większości chorujących mężczyzn, „trening” obejmował m.in. spacery, jazdę na rowerze, bieganie, pływanie czy nordic walking. Aktywności te są dostępne dla niemal każdego, nie kosztują wiele, a przy okazji są dobrą motywacją do przestawienia się z auta na nogi.
Jak zbadać prostatę?
Samodzielne badanie prostaty
Jako że rak prostaty jest jednym z najczęściej występujących u mężczyzn, a jednocześnie trudno go wcześnie wykryć ze względu na rzadko występujące objawy, lekarze zalecają, aby we własnym domu i w komfortowych warunkach po prostu regularnie się samobadać.
Badanie najlepiej wykonać pod prysznicem, ponieważ ciepła woda uelastycznia tkanki, przez co palpacyjne wychwycenie nieprawidłowości w budowie jest dużo łatwiejsze. Warto również dokładnie poznać swoją własną budowę gruczołu krokowego, jąder czy gruczołów nasiennych, ponieważ mamy wtedy porównanie obrazu, według nas nieprawidłowego, do prawidłowego.
W razie wychwycenia wszelkich nieprawidłowości, jak najbardziej mamy podstawę do zgłoszenia się do lekarza, chociaż mężczyznom po 40. roku życia i tak zaleca się regularne zapisywanie się na wizyty kontrolne.
Badanie palpacyjne
Lekarz specjalista w zakresie urologii lub prokrologii wykonuje w czasie wizyty badanie palpacyjne, polegające na wprowadzeniu palca do odbytnicy (badanie per rectum). Pacjent powinien schylić się, opierając o stół lub krzesło bądź położyć na kozetce lekarskiej na boku, zginając obie nogi i zbliżając kolana do klatki piersiowej.
Badania krwi
W przypadku podejrzenia nieprawidłowości w budowie lub pracy prostaty lekarz może zlecić swojemu pacjentowi wykonanie badań laboratoryjnych, które nieco dokładniej naświetlą jego stan zdrowia. Do takich badań należą:
- morfologia, której poszczególne markery wskażą toczący się w organizmie stan zapalny
- badanie ogólne moczu, z którego dowiadujemy się m.in. o obecności krwi w próbce
- posiew moczu
- PSA, czyli swoisty antygen sterczowy (prostate specific antigen).
Na powyższe badania skierowanie wydaje m.in. lekarz rodzinny, urolog czy proktolog. Specjalista może również skierować pacjenta na badania obrazowe.
USG prostaty
Całkowicie bezinwazyjne, bezbolesne, znane większości dorosłych ludzi badanie ultrasonograficzne pozwala zobrazować dokładnie obecny stan praktycznie każdego narządu, gruczołu czy tkanki. Nie inaczej jest z prostatą. Badanie USG stercza może jedynie budzić niepokój u tych panów, którzy z natury są niechętni do poddawania się badaniom swoich narządów płciowych. Zupełnie niepotrzebnie, ponieważ badanie to wykonane w odpowiednim czasie może zdecydowanie polepszyć rokowania.
Badanie USG gruczołu krokowego może odbyć się na dwa sposoby: przez powłoki brzuszne oraz ransrektalnie, a więc przez odbytnicę.
Badanie USG może zostać zalecone w przypadku niejednoznacznego wyniku PSA z krwi lub palpacyjnego.
MRI prostaty
Jest to jedno z najdokładniejszych badań diagnostycznych pozwalające na dokładne określenie stanu prostaty i zmian, które w jej obrębie zachodzą. Rezonans magnetyczny zalecony zostanie prawdopodobnie, gdy inne badania nie będą w stanie dać konstruktywnej diagnozy lub będzie konieczna ocena rozległości zmian w obrębie stercza. Możliwe w takich przypadkach jest również wykonanie badania tomografem komputerowym.
Co to jest rak prostaty?
Praktycznie każda komórka w ciele może zacząć rosnąć poza kontrolą i stać się rakową. I dokładnie tak samo jest w przypadku prostaty.
Ogromną większość nowotworów prostaty stanowią gruczolakowłókniaki (gruczolakoraki). Rozwijają się bezpośrednio z komórek odpowiedzialnych za „nawadnianie” nasienia płynem produkowanym w tym miejscu. Poza nimi rozpoznaje się również mięsaki, raka drobnokomórkowego, guzy neuroendokrynne, raka przejściowokomórkowego.
W wielu przypadkach rak prostaty rozwija się raczej powoli, przez długi czas nie dając żadnych objawów. Nie oznacza to jednak, że przypadki agresywne w ogóle nie istnieją.
Trwają badania nad tezą, że rak prostaty jest poprzedzany stanem „przedrakowym”, które można rozpoznać za pomocą biopsji tego gruczołu. W takim przypadku rokowania pacjenta drastycznie wzrastają, ponieważ nowotwór nie zdążyłby się jeszcze rozwinąć. Do takich stanów zależą:
PIN – śródnabłonkowa neoplazja gruczołu krokowego
Komórki gruczołu krokowego są zmienione wyglądowo, ale nie rozsiewają się poza swój obszar w obrębie prostaty. Na podstawie badania mikroskopowego można wyróżnić stopień o niskim zaawansowaniu, gdzie komórki niemalże wyglądają na zdrowe – normalne oraz wysokim zaawansowaniu, w którym widoczne są wyraźne nieprawidłowości w wyglądzie komórek. To właśnie ten stan uważa się za stan przedrakowy.
Zdarza się, że neoplazja śródnablonkowa nigdy w raka się nie rozwinie.
PIA – proliferacyjny zanik zapalny
Najbliższe środowisko komórek w PIA wykazuje obraz zapalny, zaś one same są mniejsze niż powinny. Stan ten może prowadzić do neoplazji śródnabłonkowej wysokiego stopnia lub bezpośrednio do raka gruczołu krokowego. Podczas badania oceniane jest kształt, wielkość oraz ewentualne nieprawidłowości w budowie komórek.
Czynniki ryzyka raka prostaty
Rak prostaty obarczony jest czynnikami ryzyka, takimi jak:
- Historia rodzinna: mężczyźni, którzy w swojej bliskiej rodzinie mieli przypadki raka prostaty powinni być bardziej wyczuleni na objawy oraz regularnie poddawać się badaniom kontrolnym.
- Wiek: zaleca się, aby rozpocząć regularną diagnostykę po 40. roku życia, aczkolwiek większość przypadków stwierdza się u panów po 70. roku życia.
- Czynniki środowiskowe: takie jak zatrucia toksynami w pracy, palenie tytoniu, długotrwałe stosowanie niezdrowej diety. Istnieją badania dowodzące, że palenie papierosów oraz innych wyrobów tytoniowych nie tylko podwójnie zwiększa ryzyko zachorowania, ale i śmierci lub ciężkiego przebiegu choroby.
- Mała aktywność seksualna: może ona przyczyniać się do przerostu prostaty, który sama w sobie nie jest groźny, ale w przyszłości może powodować trudności z oddawaniem moczu i czynnościami seksualnymi, a także z ewentualną diagnostyką w kierunku raka.
- Pochodzenie etniczne: mężczyźni rasy afroamerykańskiej są bardziej narażeni na raka prostaty niż rasy białej, guzy są też bardziej agresywne i szybciej rosną.
- Mutacje genowe: konkretnie genów supresorowych, które odpowiedzialne są za naprawianie uszkodzeń łańcucha DNA: BRCA1, BRCA2, ATM, CHEK2, MSH2/MSH6.
Rak prostaty – jak rozpoznać?
Wczesne stadia raka prostaty czy tak zwany rak prostaty nie dają żadnych objawów bólowych czy dyskomfortu. Jeśli już się pojawiają, mogą to być:
Jeżeli tego typu objawy nie ustępują samoistnie lub leczenie ukierunkowane na inne, typowe dla tego typu symptomów choroby nie daje rezultatów (np. infekcji dróg moczowych), należy udać się do specjalisty urologa lub proktologa w celu wykonania badania i dalszej diagnostyki.
Przerzuty raka prostaty
Jeżeli rak prostaty rozprzestrzenia się na inne części ciała, a więc występują przerzuty np. do wątroby, mózgu czy odbytnicy, nadal mamy do czynienia z guzami czy zmianami z pierwotnymi komórkami rakowymi. Dlatego nie mówimy o nich jako o raku prostaty w odbytnicy czy w jądrach, nie o raku odbytnicy bądź jąder. Najczęściej w tym rodzaju nowotworu złośliwego obserwuje się przerzuty do kości.
Jeśli stwierdzone zostały już przerzuty do kości, których typowym objawem jest przede wszystkim doskwierający pacjentowi ból, stosuje się silne leki przeciwbólowe, sterydy mające na celu zmniejszenie obrzęku oraz leki na bóle neuropatyczne. Możliwe jest zastosowanie radioterapii, jeśli można wyraźnie stwierdzić umiejscowienie przerzutów. Przerzuty raka prostaty do kości powodują ich zwiększoną gęstość, dlatego częścią terapii jest podawanie leków ją zmniejszających.
Rak prostaty – statystyki
Aż 1/5 wszystkich złośliwych nowotworów u mężczyzn stanowi właśnie rak prostaty. Przyczyna tego stanu rzeczy leży zapewne w głęboko zakorzenionej niechęci panów do badania się. Tymczasem rak prostaty, jeśli jest wcześnie wykryty, cechowany jest niemal stuprocentową wyleczalnością, ponieważ zazwyczaj rozwija się powoli. Jest to rzeczywiście smutny dysonans, którego można uniknąć przede wszystkim samobadając swoje narządy rozrodcze oraz przeprowadzając kontrolę u lekarza.
Jak leczyć raka prostaty?
Leczenie raka prostaty zależy przede wszystkim od jego stopnia zaawansowania i ewentualnego naciekania na sąsiednie tkanki bądź przerzutów do dalszych tkanek oraz narządów, a także szacowany stopień ryzyka: niski, pośredni oraz wysoki.
Wycięcie
W przypadku raka ograniczonego do samego gruczołu stosuje się leczenie chirurgiczne polegające na usunięciu gruczołu metodą klasyczną lub laparoskopową. Zabieg ten nosi miano radykalnego i ma maksymalnie zredukować ryzyko odrośnięcia guza. W przypadku pacjentów z dużym ryzykiem dla raka prostaty, można niekiedy włączyć dodatkowo radioterapię oraz leki antyandrogenne (ADT).
W niektórych placówkach medycznych lekarze posługują się robotami do wykonywania operacji. Tego typu zabiegi stosowane są ze względu na niższe ryzyko powikłań oraz większą precyzję ruchów sterowanych przez lekarza.
Protonoterapia
Alternatywą dla leczenia chirurgicznego, niestety nie stosowaną standardowo w Polsce, jest protonoterapia. Za pomocą wiązki składającej się ze skumulowanych protonoów, lekarz pozbywa się komórek rakowych, jednocześnie chroniąc samą prostatę i okoliczne, zdrowe tkanki. Jest to stosunkowo nowa metoda leczenia nowotworów, jednak w wielu krajach z powodzeniem stosowana, a nawet refundowana. Jest to najdokładniejszy z dostępnych rodzajów radioterapii. Niezaprzeczalną zaletą protonoterapii jest fakt, że promieniowanie radiacyjne ograniczone jest wyłącznie do tkanek sąsiednich oraz samego chorego narządu. Zmniejsza to jednocześnie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w organizmie.
Badania i doświadczenia z udziałem prawdziwych pacjentów z rakiem prostaty w wielu ośrodkach medycznych na świecie dowiodły, że protonoterapia jest wysoce skuteczna w leczeniu raka stercza.
Protonoterapia w leczeniu raka stosowana jest m.in. w Czechach i w Niemczech.
HIFU
Kolejna nowoczesna, małoinwazyjna i obarczona mniejszym ryzykiem skutków ubocznych metoda leczenia złośliwych nowotworów prostaty. Wiązka ultradźwięków skierowana bezpośrednio na guza i komórki nowotworowe. Działa poprzez wywołanie podniesienia temperatury tkanki, która ma w zamyśle wyniszczyć komórki nowotworowe.
Leczenie hormonalne
W przypadku, gdy stwierdza się naciekanie komórek rakowych na sąsiadujące z prostatą pęcherzyki nasienne, a także w przypadku zajęcia sąsiadujących węzłów chłonnych, leczenie chirurgiczne nie jest typowo stosowane. Radykalne leczenie zabiegowe wymagałoby bowiem wycięcia węzłów chłonnych, a w tym przypadku nie jest możliwe zapewnienie najlepszych możliwych rokowań. Dlatego stosuje się leki antyandrogenne, niekiedy połączone z radioterapią. Schematem najczęściej stosowanym w przypadku leczenia łączonego jest: leki – radioterapia – leki.
Leczenie androgenne drugiej generacji
Jeżeli stwierdzono, że przerzuty obecne są w tkankach odległych, stosuje się w leczeniu leki hormonalne zmniejszające poziom testosteronu, a w przypadku niepowodzenia, wprowadza się do terapii leki drugiej generacji, cytostatyki, kastrację, oraz terapię radem.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
