Szczepionki MMR – co trzeba o nich wiedzieć, zanim udamy się do przychodni?
MMR – czym są te choroby?
MMR to skrót od angielskich nazw trzech chorób, przeciw którym chronić ma szczepionka:
- Measles – odra
- Mumps – świnka
- Rubella – różyczka.
Czym charakteryzuje się każda z tych chorób i dlaczego w ogóle wystąpiła potrzeba wakcynacji przeciw nim, skoro kiedyś wystarczyło je „przechorować”?
Odra – wysoce zakaźna choroba
Odra należy do chorób wirusowych o bardzo wysokim stopniu zakaźności, to jest rozprzestrzenia się szybko w populacji. Szerzy się drogą kropelkową oraz w bezpośrednim kontakcie z wydzieliną z nosa lub gardła. Okres inkubacji wynosi od 10 do 12 dni i wtedy tez pojawiają się pierwsze objawy. Z początku symptomy ciężko odróżnić od typowej infekcji wirusowej, na którą zapada wiele dzieci, gdyż stanowią je: gorączka, katar, złe samopoczucie, kaszel, zapalenie spojówek. Łatwo więc je pomylić z grypą, anginą czy nawet nieco cięższym przeziębieniem. Gorączka może wynosić nawet 41 stopni, a w następnym kroku pojawia się bardzo charakterystyczna wysypka. Jama ustna zostaje wysypana wykwitami barwy białej z czerwoną obwódką, nazywanymi plamkami Koplika. Z czasem pojedyncze czerwone plamki wysypki zaczynają się powiększać i tworzyć bardzo duże plamy obejmujące większe obszary ciała.
Choroba dotyka przede wszystkim dzieci przed 5. rokiem życia i dorosłych po 20. roku życia. Jest praktycznie zabójcza dla dzieci poniżej 1. roku życia. W przypadku 1/5 pacjentów niezbędna jest hospitalizacja i specjalistyczna opieka. Nawet 1/3 wszystkich zachorowań charakteryzuje bardzo ciężki przebieg z powikłaniami, do których należą:
- zapalenie mózgu w przebiegu ostrym i obrzękami
- zapalenie płuc
- zapalenie ucha środkowego z możliwą utratą słuchu
- zaburzenia pracy narządu wzroku z możliwą jego utratą
- ciężkie uszkodzenie mózgu.
Niektóre powikłania nie występują bezpośrednio po chorobie, np. uszkodzenie mózgu może się ujawnić nawet do kilku lat po przechorowaniu odry.
Świnka – poważniejsza niż pamiętamy
Drugą chorobą, przed którą chroni szczepionka MMR jest bardzo charakterystyczna świnka. Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych wywoływana jest przez wirusa i łatwo przenosi się drogą kropelkową z człowieka na człowieka. Świnką zarazimy się również dotykając powierzchni martwych, na których znajduje się wydzielina chorego, a więc inna osoba mogła kichnąć na stół, a potem my ten stół dotykamy i przenosimy na siebie zakażenie.
Świnka, poza gorączką, bólem ogólnoustrojowym, złym samopoczuciem objawia się obrzękiem i bólem obu ślinianek przyusznych. Dziecku i dorosłemu chorującemu na świnkę ciężko jest przełykać pokarm i napoje, dlatego do symptomów zaliczyć również można utratę apetytu oraz suchość jamy ustnej.
U chłopców częściej występuje ciężki przebieg i powikłania po śwince, niż u dziewcząt, a należą do nich szeroko zakrojone zapalenia: jąder, opon mózgowych, stawów, serca, nerwu słuchowego, trzustki. Świnka może prowadzić do niepłodności i trwałej utraty słuchu.
Różyczka – krótka, lecz poważna choroba
Różyczka przybrała sobie opinię najłagodniejszej z trzech chorób, co nie oznacza, że należy ją lekceważyć. Może mieć łagodny przebieg, ale u dziewczynek bardzo poważne skutki.
Charakteryzuje się wysypką całego ciała, która trwa około 3 dni, a pojawia się około 14 dni po zetknięciu się z osobą chorą. Obserwuje się również gorączkę, powiększone węzły chłonne, a te utrzymują się nawet do kilku tygodni. Do objawów ogólnych zaliczyć można również ból całego ciała, nieraz stawów oraz ogólne zmęczenie.
Największa zakaźność różyczki występuje tydzień przed i tydzień po pojawieniu się wysypki. W przypadku niemowląt, w skrajnych przypadkach mogą one być zakaźne nawet do roku czasu. Na różyczkę można zapaść tylko raz w życiu, a jej przechorowanie lub szczepienie daje odporność już na zawsze. Różyczka obarczona jest jednak poważnymi nieraz powikłaniami, m.in.:
- nadmiernym krwawieniem
- zapaleniem mózgu i nerwów
- obrzękiem jąder
- u dziewcząt może powodować bezpłodność, a
- zachorowanie w ciąży obarczone jest wysokim ryzykiem utraty ciąży lub urodzeniem dziecka z zespołem wrodzonej różyczki.
MMR – co to jest za szczepionka?
Obecnie stosowana szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce jest wynikiem wielu lat pracy naukowców i lekarzy, obserwacji pacjentów i udoskonalania samego preparatu. Pierwsze prace nad opracowaniem pojedynczych szczepionek przeciw tym chorobom miejsce miały w latach 60. XX wieku. Na początku lat 70. zostały one połączone w jeden produkt, który jednak był obarczony skutkami ubocznymi w postaci zapalenia opon mózgowych. Wykazano, że odpowiedzialny za nie był szczep wirusa świnki użyty do produkcji preparatu. Zmieniono go w latach 90. XX wieku, co pozwoliło na zapewnienie lepszej reakcji na szczepionkę. Jest ona do dzisiaj z powodzeniem stosowana, określana jest mianem szczepionki drugiej generacji.
W Polsce stosuje się dwa preparaty z tym samym składem substancji czynnych, a więc szczepów wirusów przeciw odrze, śwince i różyczce. Są to:
- M-M-RVAXPRO firmy Merck oraz
- Priorix firmy GlaxoSmithKline.
Szczepionka MMR – co zawiera?
Kontrowersje wokół szczepionek w ogóle i tej konkretnie wzbudza jej skład. Legendy krążą na temat rtęci czy innych metali ciężkich dodawanych do fiolek i potencjalnie trujących małych pacjentów. Tymczasem tiomersal, a więc organiczny związek rtęci stosowany jako konserwant nawet przy podaniu kilku szczepionek naraz nie osiąga toksycznej wartości we krwi. Wątpliwości budzą również związki glinu. W istocie w szczepionkach jako jedną z substancji pomocniczych stosuje się wodorotlenek glinu, który znajdziemy w wielu innych lekach czy nawet żywności. Jest to ilość tak mała, że jest zupełnie nieszkodliwa dla zdrowia.
Co tak naprawdę zawierają szczepionki skojarzone przeciw odrze, śwince i różyczce?
Jak każdy lek, również ten skład ma podzielony na substancje czynne i pomocnicze. W przypadku szczepionki MMR-VAX-PRO są to:
substancje czynne:
- Szczep Enders-Edmonston, żywy, atenuowany wirus Odry
- Szczep Jeryl Lynn, żywy, atenuowany wirus świnki
- Szczep Wistar RA 27/3, żywy, atenuowany wirus różyczki.
Substancjami pomocniczymi są:
- sorbitol, fosforan sodu, fosforan potasu, sacharoza, hydrolizowana żelatyna, podłoże 199 z solami Hanks’a, MEM, L-glutaminian sodu, neomycyna, czerwień fenolowa, wodorowęglan sodu, kwas solny do ustalenia pH, wodorotlenek sodu do ustalenia pH.
Szczepionka Priorix zawiera w swoim składzie
Substancje czynne:
- Szczep Schwarz, żywy atenuowany wirus Odry
- Szczep RIT 4385 pochodzący od szczepu Jeryl Lynn, żywy atenuowany wirus świnki
- Szczep Wistar RA 27/3, żywy atenuowany wirus różyczki.
Substancjami pomocniczymi są:
- Aminokwasy, w tym fenyloamanina, laktoza, mannitol, sorbitol, medium 199, w tym kwas para-aminobenzoesowy, sód i potas.
Szczepionka MMR – niebezpieczna?
Szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce uznawana jest przez wielu ludzi za niebezpieczną z dwóch względów: z powodu występujących rzadko niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz alarmu podniesionego przez niegdysiejszego lekarza brytyjskiego, jakoby ten właśnie typ szczepionki był odpowiedzialny za wywoływanie autyzmu u dzieci. Ile w tym prawdy i czy szczepionka na MMR jest faktycznie niebezpieczna?
NOP po MMR
Niepożądany odczyn poszczepienny jest kwestią budzącą wiele wątpliwości po każdej szczepionce, w szczególności po MMR. Może wystąpić do czterech tygodni po podaniu dawki i przyjmować różne postaci. Rodzaje NOPów wymienione są w ulotce dla pacjenta, rodziców powinien o nich również poinformować lekarz kwalifikujący do szczepienia. Jeżeli występują, należy je koniecznie zgłosić lekarzowi lub do Sanepidu, aby kontynuować monitoring reakcji pacjentów na szczepionki.
Niepożądane odczyny poszczepienne dzieli się według tego, jak często były zgłaszane, tj. bardzo często, często, rzadko i bardzo rzadko. Jednymi z najczęściej występujących NOPów są m.in. nieutulony płacz (w sytuacji, gdy dziecko płacze z powodu innego niż ból czy dyskomfort w miejscu podania szczepionki i nie ma możliwości uspokojenia go w żaden sposób przez kilka godzin), wysypka, gorączka (nieraz bardzo wysoka). Do poważniejszych NOPów należy reakcja uczuleniowa, drgawki gorączkowe i nie gorączkowe.
Możliwość wystąpienia NOPu istnieje przy każdej szczepionce, szczególnie jeśli podaje się ją pierwszy raz. Jednak w odniesieniu do całej populacji, która tę szczepionkę otrzymuje, są one na tyle rzadkim i szczególnym zjawiskiem, że bilans korzyści do ryzyka przechyla się w stronę tego pierwszego. Jeśli NOP nie wystąpił przy pierwszej dawce, jest mała szansa na to, że wystąpi przy drugiej.
Pamiętajmy, że nie wszystkie odczyny poszczepienne nazywamy niepożądanymi. Poza tym, nawet niepożądane odczyny mogą mieć postać bardzo łagodną i nie wpływać znacząco na codzienne życie dziecka.
Szczepionka MMR a autyzm
Ta kwestia poruszana jest nader często i budzi żywe dyskusje w środowiskach rodziców i lekarzy. Teoria jakoby szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce pojawiła się w latach 90. XX wieku, gdy brytyjski lekarz wykazał w swoich badaniach, że u dzieci, które były szczepione na odrę częściej niż u dzieci, które ją przechorowały lub w ogóle szczepieniu nie były poddane, objawił się autyzm. Szczepienie miało mieć również wpływ na wzrost zachorowań na zapalenie jelit.
Po głębszej analizie badań przedstawionych przez Andrew Wakefielda w czasopiśmie Lancet wykazano, że:
- Jego teza opierała się na jedynie kilkunastu przypadkach dzieci, u których zdiagnozowano autyzm i które były szczepione przeciw MMR.
- Kilka miesięcy przed opublikowaniem swoich badań zarejestrował patent na własną szczepionkę przeciw odrze, tak więc miał on w całej sprawie swój własny interes finansowy.
Czasopismo, w którym Wakefield opublikował teorię i dowody na jej poparcie nie tylko wycofało artykuł i wnioski przez niego przedstawione, ale sam lekarz został pozbawiony licencji medycznej za niehonorowe i nieodpowiedzialne zachowanie. Oceniono, że nie przestrzegał on kodeksu etycznego, wyrządził szkody dzieciom na całym świecie poprzez szerzenie nieprawdziwych informacji oraz naruszył zasady moralne przypisane zawodowi lekarza.
Warto podkreślić, że autyzm czy spektrum autyzmu nie zostało jeszcze do końca poznane, nie wiemy z całą pewnością, jakie są ich przyczyny. Korelacja objawów i szczepionki przeciw odrze czy MMR polega na tym, że pierwsze objawy autyzmu można niekiedy zaobserwować po 13 miesiącu życia, a więc wtedy, gdy podaje się pierwszą dawkę szczepionki. Badania obserwacyjne dzieci, którym tę szczepionkę się podaje na całym świecie dowodzą, że nie ma żadnego powodu, by wierzyć w tezę Wakefielda.
Zachowanie dziecka po szczepieniu MMR
Szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce uchodzi za jedno z najcięższych, ale nie znaczy to, że wszystkie dzieci źle będą się po niej czuły. Ogólnie wszystkie szczepionki zawierające żywe wirusy nieco częściej dają się dzieciom we znaki i powodują dyskomfort, ale nie wszystkie te reakcje nazwać można NOPami. Takie objawy jak rozdrażnienie, gorączka czy potliwość wynikać będą z reakcji organizmu na wirusa, który został poddany dziecku w kontrolowanych warunkach i w takiej ilości, aby zakodować organizmowi odpowiedź immunologiczną, ale nie wywołać samej choroby.
Szczepienie MMR – objawy poszczepienne
U niektórych dzieci wystąpią objawy poszczepienne, które mogą przybrać słabą lub ostrą postać. W razie wątpliwości zawsze warto zwrócić się do lekarza z pytaniem, czy dana reakcja wymaga pogłębionej diagnostyki, ale większość z nich samoistnie przemija. Jakie objawy zdarzają się najczęściej?
Gorączka poszczepienna
Każda z chorób, przeciw którym podawana jest szczepionka, wywołuje stan zapalny organizmu. Pojawia się też gorączka, która jest reakcją ciała na zakażenie wirusowe. Gorączka po szczepieniu ma najczęściej dokładnie taki sam przebieg, jak w przypadku typowej infekcji i tak samo należy z nią postępować. Zaleca się podawanie leków przeciwgorączkowych dopasowanych do wagi i wieku dziecka (paracetamol i ibuprofen), a jeśli utrzymuje się dłużej niż 3 dni, należy udać się z maluszkiem do swojego pediatry czy lekarza rodzinnego.
Wysypka po szczepieniu MMR
Wysypka może pojawić się więcej niż raz po podaniu tej szczepionki, w różnych odstępach czasu i w różnej formie. W każdym z tych przypadków warto o tym wspomnieć lekarzowi, aczkolwiek bez dodatkowych objawów z czasem po prostu przejdzie. Najpierw pojawić się może wysypka przypominająca tę wywołaną przez odrę, tj. zobaczymy małe czerwone lub fioletowe plamki. Drugą formą wysypki mogą być zmiany przypominające siniaczki – te powstają jako reakcja na wirusa różyczki. Na końcu zaobserwujemy powiększenie węzłów chłonnych typowe dla świnki.
Powinniśmy pamiętać, że powyższe symptomy mogą, ale nie muszą wystąpić u dziecka po szczepieniu. Ogromna większość w ogóle nie reaguje na szczepionkę lub wykazuje lekkie rozdrażnienie. Wysypka może się pojawić jako pojedynczy objaw lub w połączeniu z innymi, ale najczęściej nie jest w ogóle powodem do niepokoju. Jak najbardziej zaleca się jednak ją zgłaszać, ponieważ zarówno producenci, jak i Sanepid zbierają cenne informacje na temat reakcji poszczepiennych.
Przeciwwskazania do szczepienia MMR
Jak w przypadku każdego leku, tak i w tym istnieją przeciwwskazania do podania szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce. Należą do nich:
- obniżona odporność, w tym przyjmowanie leków obniżających odpowiedź immunologiczną
- trwająca w dniu szczepienia choroba z gorączką lub gorączka w ciągu poprzednich trzech tygodni
- uczulenie na którykolwiek składnik szczepionki
- ciąża
- choroby krwi, nowotwory
- zakażenie wirusem HIV.
Szczepienie MMR – odroczenie
Szczepionka przeciw MMR jest w Polsce obowiązkowa, a więc bezpłatna. Szczepienia obowiązkowe powinno podawać się zgodnie z obowiązującym schematem szczepień. W tym przypadku jest to ukończenie 1. roku życia (13-15 miesiąc) i 6. roku życia. Istnieją jednak przesłanki, aby ją odroczyć. Są to m.in.
- trwająca infekcja czy zakażenie, również przebiegające z gorączką
- otrzymanie przez dziecko preparatów krwi
Przed szczepieniem zawsze odbywa się wizyta kwalifikacyjna z pediatrą. Może on zdecydować o odroczeniu szczepienia zgodnie ze stanem zdrowia czy samopoczuciem dziecka w trakcie wizyty. Może również zdecydować o rozłożeniu kilku szczepień na kilka wizyt, aby nie podawać ich naraz. Wtedy zdecyduje które z nich jest dla małego pacjenta ważniejsze.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
